Rak marmurkowy (Procambarus virginalis) należy do najbardziej inwazyjnych gatunków obcych w Europie. Jest stosunkowo nowym gatunkiem, który powstał w akwarystyce w wyniku mutacji z innego gatunku z rodzaju Procambarus. Już w niespełna 30 lat od swojego powstania został uznany za gatunek szkodliwy dla środowiska naturalnego i gospodarki człowieka w Unii Europejskiej. W środowisku naturalnym jedyne jego populacje są wynikiem porzuceń przez nieodpowiedzialnych właścicieli. Zdarzają się też celowe introdukcje, których inicjatorzy nie do końca świadomi byli konsekwencji swoich działań. Najprawdopodobniej jego największe, liczące dziesiątki tysięcy osobników populacje występują w Polsce.
Niestety, pomimo ograniczeń prawnych, gatunek ten wciąż należy do najchętniej utrzymywanych raków ozdobnych w akwarystyce. Zawdzięcza to łatwości hodowli i stosunkowo niskim wymaganiom. Gatunek ten rozmnaża się poprzez partenogenezę tj. młode osobniki rozwijają się z niezapłodnionych jaj, a wszystkie osobniki potomne to samice. W praktyce oznacza to, że wystarczy jeden osobnik, aby w krótkim czasie w akwarium pojawiły się ich dziesiątki czy setki. Niestety, raki są terytorialne, już niewielkie zagęszczenie może prowadzić do walk i okaleczeń. Osoby dokonujące zakupów w pośpiechu, a jednocześnie wrażliwe na ewentualne ranienie się zwierząt, w bardzo krótkim czasie stają przed problemem, co zrobić z niespodziewanym przyrostem populacji.
Inwazyjny gatunek obcy
Podobnie jak rak luizjański z łatwością opanowuje nowe tereny, w których oddziałuje negatywnie przede wszystkim na populacje płazów. Żeruje zarówno na skrzeku, kijankach, jak i dorosłych osobnikach. Rak marmurkowy chętnie zjada także ikrę ryb i same ryby, mięczaki, owady czy niektóre rośliny. Warto zaznaczyć, że ten gatunek bardzo chętnie wychodzi z wody w poszukiwaniu nowych obszarów do podbicia. Najprawdopodobniej potrafi również przejść lądem kilkadziesiąt kilometrów bez znalezienia wód powierzchniowych po drodze. Jest to możliwe dzięki umiejętności kopania nor. Jest też w stanie oddychać za pomocą wody znajdującej się w wilgotnej glebie (tak jak rak luizjański).
Gatunek ten jest jednym z nosicieli tzw. dżumy raczej – choroby dziesiątkującej gatunki raki europejskie. W przypadku obecności tego gatunku w polskich wodach, nie jest możliwa efektywna reintrodukcja, jak i ochrona rodzimego raka szlachetnego. Ewentualne przeniesienie dżumy z wód krajowych (gdzie utrzymuje się na populacjach inwazyjnego raka sygnałowego i raka pręgowatego) może powodować masowe upadki raka szlachetnego i raka błotnego w hodowlach raków. Jest to gatunek również bardzo konkurencyjny. Z łatwością wypiera inne gatunki raków z wód Europy, w tym inne inwazyjne gatunki raków.
Ze względu na swoją popularność w akwarystyce rak marmurkowy należy do najczęściej porzucanych raków ozdobnych w polskich wodach. Przykłady takich porzuceń dokonywanych przez nieodpowiedzialne osoby opisano m.in. w Warszawie, ale też na Lubelszczyźnie. Rak marmurkowy z łatwością przeżywa w Polsce okres zimowy, jak również się mnoży. W przeciwieństwie do raka luizjańskiego, tutaj wystarczy porzucenie jednego osobnika w dogodnych dla niego warunkach, aby wkrótce mieć do czynienia z inwazją dziesiątek tysięcy osobników. Przykładem jest populacja warszawska, która najprawdopodobniej jest efektem porzucenia jednego osobnika, a obecnie, po kilku latach liczy kilkadziesiąt tysięcy osobników. Obecność raka marmurkowego w zbiornikach wodnych należy traktować jak wyrok dla żyjących w nich płazów.
Uwaga!
W przypadku obserwacji lub odłowienia raka marmurkowego w polskich wodach koniecznie wykonaj fotografie oraz prześlij ją wraz z datą i lokalizacją do Łowcy Obcych za pośrednictwem www.facebook.com/LowcaObcych lub www.lowcaobcych.pl. Zgłoszenia takich znalezisk są niezbędne w prowadzeniu efektywnej ochrony przyrody w Polsce. Pamiętaj by odłowionego raka nie wprowadzać z powrotem do wody!
Ograniczenia prawne
Rak marmurkowy został ujęty na unijnej liście inwazyjnych gatunków obcych stanowiących zagrożenie dla środowiska naturalnego i gospodarki człowieka. W związku z tym jego przetrzymywanie, rozmnażanie, hodowla, oferowanie do sprzedaży, zbywanie podlega prawnym ograniczeniom (zgodnie z art. 120 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). Niestety, ze względu na lukę prawną wynikającą z występowania gatunku jedynie na liście unijnej i jego braku na liście krajowej, w Polsce nie można otrzymać zezwolenia na odstępstwa od wymienionych ograniczeń. W przypadku prowadzenia badań naukowych przez instytucje naukowe istnieje możliwość otrzymania odrębnej zgody na wykorzystanie gatunku do celów badawczych. Przewidziana wysokość mandatu za chów, hodowlę oraz wykorzystywanie tego gatunku w Polsce bez właściwej zgody wynosi 5 000 zł.
Przepisy prawne
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
- Rozporządzenie UE nr 1143/2014 w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych
Posiadam raka marmurkowego w swoim akwarium. Co powinienem zrobić?
Bądź odpowiedzialny. Przede wszystkim pod żadnym pozorem nie uwalniaj raka marmurkowego (tak jak każdego innego gatunku obcego) do środowiska naturalnego (np. pobliskiego zbiornika wodnego czy rzeki). Przepisy unijne pozwalają na utrzymywanie osobników tego gatunku do ich naturalnej śmierci (pod warunkiem ich posiadania w dniu wpisania raka marmurkowego na unijną listę inwazyjnych gatunków obcych – rok 2016). Niezależnie od liczby posiadanych raków – nie rozprzestrzeniaj ich na rynku zoologicznym, nie sprzedawaj, nie przekazuj dalej. Nie promuj utrzymywania tego gatunku w akwarium poprzez prezentację fotografii w Internecie, szczególnie na portalach społecznościowych czy forach akwarystycznych. Pod żadnym pozorem nie wprowadzaj raka marmurkowego do oczka wodnego (z którego z łatwością ucieknie). W przypadku rezygnacji z dalszego chowu – skontaktuj się z Łowcą Obcych – www.facebook.com/LowcaObcych lub www.lowcaobcych.pl celem opracowania korzystnego rozwiązania oraz uzyskania dalszych instrukcji.
Proponowane raki-zamienniki
Raki małe, osiągające do 5 cm długości ciała (1 osobnik/10l objętości akwarium)
- Cambarellus patzcuarensis – odmiana Orange (pomarańczowa)*
- Cambarellus texanus – odmiany dzika (brązowa)*, Blue (niebieska)
Raki duże, osiągające do 30-40 cm długości ciała (1 osobnik/50l objętości akwarium)
- Cherax destructor – odmiany Blue (niebieska)*, Volcano (fioletowo-pomarańczowa)*, Orange (pomarańczowa)*, Pink (różowa). White (biała)
- Cherax quadricarinatus – odmiany Blue (niebieska)*, Orange (pomarańczowa)*, Pink (różowa)
* dostępne na krajowym rynku zoologicznym (2020 r.)
